Jak napisaliśmy w jednym z wcześniejszych wpisów notarialne lub sądowe (postanowienie) poświadczenie dziedziczenia mają na celu potwierdzić osoby wchodzące do grona spadkobierców oraz określić ich udział w spadku. Dział spadku natomiast ma za zadanie znieść wspólność majątku spadkowego i sprecyzować, jakie elementy majątku zmarłego będą dziedziczone przez konkretnych spadkobierców.
Zasadniczo dział spadku można przeprowadzić na dwa sposoby: ugodowy – w drodze umowy oraz na drodze sądowej.
Działu spadku w formie umowy dokonywany jest przez wspólne i zgodne złożenie oświadczeń woli przez wszystkich spadkobierców. Omawiana umowa powinna zawierać szczegółowy wykaz elementów masy spadkowej, tj. spis nieruchomości, ruchomości (samochody, sprzęty RTV i AGD, biżuterię oraz inne kosztowności) oraz ilość zgromadzonej gotówki, środków pozostających na rachunkach bankowych, jak też papierów wartościowych zmarłego. Następnie umowa powinna zawierać dokładny zapis o podziale wyżej wskazanych elementów. Często zdarza się tak, że spadkodawca pozostawia po sobie jedynie nieruchomość, wówczas problematyczny staje się podział takiej masy spadkowej. Osoby dziedziczące mogą wówczas umówić się w ten sposób, że jedna z nich obejmie prawo do nieruchomości i dokona spłaty na rzecz pozostałych spadkobierców lub dana nieruchomość zostanie spieniężona, a kwota uzyskana w drodze sprzedaży zostanie podzielona między spadkobierców, stosownie do ich udziałów w spadku. Przepisy polskiego prawa cywilnego nie regulują kwestii formy prawnej, w jakiej umowa o dział spadku powinna być zawarta. Można więc sporządzić ją w sposób dowolny – również ustny. Jednakże ze względów dowodowych najbezpieczniejsze będzie zawarcie jej w formie pisemnej. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy jednym z elementów masy spadkowej jest nieruchomość, wówczas umowa musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego.
Gdy spadkobiercy nie są w stanie dojść do porozumienia, wówczas jedyną możliwością jest oddanie sprawy do sądu. W takiej sytuacji wnosi się do sądu rejonowego wniosek o wszczęcie postępowania działowego. Wniosek ten powinien zawierać spis składników majątku, który ma zostać podzielony między spadkobierców. Wnioskodawca także powinien przedstawić propozycję podziału spadku. Tak, jak w przypadku postępowania o stwierdzeniu nabycia spadku, w postępowaniu działowym nie ma konkretnego terminu na wszczęcie takiego postępowania.
W trakcie postępowania sądowego, sąd ustala skład i wartość spadku ulegającego podziałowi. Należy pamiętać, że skład spadku ustalany jest według stanu z chwili otwarcia spadku, z kolei jego wartość – według cen obowiązujących w chwili orzekania o dziale. Dodatkowo określenie wartości spadku przez wnioskodawcę czy spadkobierców w czasie postępowania nie jest dla sądu wiążące. Co więcej, nie zwalnia sądu z obowiązku oszacowania wartości spadku z urzędu.
Następnie sąd przechodzi do podziału spadku. Podział ten może nastąpić na kilka różnych sposobów. Pierwszym z nich jest tzw. podział fizyczny, polegający na przyznaniu poszczególnych przedmiotów poszczególnym spadkobiercom, stosownie do ich udziałów w spadku. Jeżeli nie da się podzielić spadku w ten sposób, by wartość przyznanych elementów poszczególnym spadkobiercom pokrywała wartość przysługujących im udziałów, sąd może zobowiązać spadkobierców do dokonania między sobą odpowiednich dopłat. Drugim sposobem jest przyznanie praw wchodzących w skład spadku jednemu spadkobiercy lub też tylko niektórym z nich, z jednoczesnym nałożeniem na nich obowiązku spłaty pozostałych spadkobierców. Ostatnim możliwym sposobem jest tzw. podział cywilny, polegający na sprzedaży elementów spadku i podziale uzyskanej w ten sposób kwoty pomiędzy spadkobierców, stosownie do przysługujących im udziałów w spadku.
Mając na uwadze przede wszystkim czas a także koszty najlepszym rozwiązaniem jest dokonanie działu spadku przed notariuszem. Oczywiście nie zawsze są takie możliwości i koniecznym jest przeprowadzenie długiej i żmudnej sprawy sądowej.
