Zapis to podstawowa dyspozycja testamentu, tak jak powołanie spadkobiercy. W testamencie spadkodawca może dokonać tzw. zapisu – zapisu zwykłego lub windykacyjnego. Zapis wywodzi się z prawa rzymskiego i jest jednym z najważniejszych rozrządzeń testamentowych. Jego istota sprowadza się do przeznaczenia wybranej przez spadkodawcę osobie konkretnych przedmiotów z majątku spadkowego bez ponoszenia przez nią odpowiedzialności za długi spadkowe.
Zapis zwykły nie wywołuje skutków rzeczowych, a jedynie zapisobiercy mają roszczenie o wykonanie zapisu (do spadkobierców, innych zapisobierców). Zapis windykacyjny wywołuje skutki rzeczowe z chwilą otwarcia spadku (zapisobierca windykacyjny staje się wówczas z mocy prawa uprawniony do przedmiotu zapisu). Zapis zwykły może zostać ustanowiony wyłącznie w testamencie, a zatem tylko przez spadkodawcę. Staje się skuteczny z chwilą otwarcia spadku i tworzy zobowiązanie między zapisobiercą (osobą, na której rzecz zapis ustanowiono) a spadkobiercą albo dalszym zapisobiercą a zapisobiercą (osobą obciążoną obowiązkiem wykonania zapisu). Dopuszczalne są też zapisy zwykłe dalszych stopni, gdy obowiązek wykonania zapisu ciąży na zapisobiercy, a nie spadkobiercy. Zapis zwykły polega na tym, iż spadkodawca może zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby – wówczas zapis ten wykonuje spadkobierca, np.: jeśli spadkodawca powołał do spadku córkę i wskazał, że rower zapisuje bratankowi – aby rower ten stał się po śmierci spadkodawcy własnością bratanka, córka musi przenieść na bratanka jego własność.
Prawo polskie nie wymaga, aby w akcie ostatniej woli nastąpiło ustanowienie spadkobiercy, a zatem dopuszczalne jest sporządzenie testamentu ograniczonego wyłącznie do zapisów zwykłych, które wówczas obciążają spadkobierców ustawowych.
Zapis windykacyjny.
Kodeks Cywilny zawiera definicję legalną nowej instytucji prawa spadkowego, wprowadzonej do k.c. w 18.3.2011 r. – zapisu windykacyjnego. Choć zapis windykacyjny znany był już w prawie rzymskim i funkcjonuje w wielu obcych systemach prawnych, to w prawie polskim nie miał swojego poprzednika. Zarówno praktyka, jak i doktryna postulowały już od dawna wprowadzenie tego rodzaju instrumentu do prawa polskiego, czemu wskazana nowelizacja czyni zadość.
Zapis windykacyjny to postanowienia testamentu na podstawie którego konkretnie wskazana osoba, która nie musi, ale może być spadkobiercą, nabywa z chwilą otwarcia spadku z mocy prawa konkretny przedmiot należący do spadkodawcy.
Zapis tego rodzaju dotyczy zawsze jednego, konkretnego przedmiotu (rzeczy lub prawa). Jeśli zatem spadkodawca przeznaczy jednej osobie kilka przedmiotów ze swojego majątku, to należy przyjąć, że ustanowił kilka samodzielnych legatów windykacyjnych na rzecz tej samej osoby, co jest dopuszczalne.
Posłużenie się zapisem windykacyjnym pozwala na realizację często spotykanych w praktyce oczekiwań spadkodawców, którzy dążą do tego, aby na wypadek śmierci nie tylko rozdysponować całym swoim majątkiem, ale również zostawić konkretne rzeczy i prawa dokładnie określonym przez siebie osobom. Przed wprowadzeniem do prawa polskiego zapisu windykacyjnego było to w zasadzie niemożliwe.
Podsumowując, należy stwierdzić, iż zapis windykacyjny – który może być zawarty wyłącznie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego – polega na tym, iż spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa konkretnie określony przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku.
