To, że należymy do grona spadkobierców ustawowych (powołanych do spadku z ustawy), czy też powołanych do dziedziczenia w testamencie, nie oznacza, że z chwilą śmierci spadkodawcy ostateczne nabyliśmy już wszystkie prawa do spadku.
Z chwilą otwarcia spadku (czyli moment śmierci spadkodawcy) nabywamy spadek warunkowo. Od chwili, kiedy spadkobierca dowiedział się, że należy do grona osób powołanych do spadku ma określony czas na to, żeby podjąć decyzję czy chce nabyć ostateczne prawa do spadku. Z różnych względów spadkobierca nie musi być zainteresowany w nabyciu spadku. Prócz względów osobistych, czy podatkowych, najważniejszym powodem nieprzyjęcia spadku są długi spadkowe.
Ostateczne przyjęcie spadku następuje bądź poprzez złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku bądź na skutek upływu określonego czasu od chwili powzięcia przez potencjalnego spadkobiercę wiedzy o tym, że może mieć prawa do spadku. Jeśli spadkobierca nie chce przyjąć spadku, powinien złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Oświadczenia takie można złożyć przed notariuszem lub przed sądem.
Przyjęcie i odrzucenie spadku przed notariuszem
Złożenie takich oświadczeń przed notariuszem jest o tyle wygodne, że całą procedurę można z powodzeniem przeprowadzić w ciągu jednego dnia. Takie rozwiązanie sprawdza się przed wszystkim w przypadku, gdy spadkobierca nie mieszka na stałe w Polsce i jest w kraju tylko przez bardzo krótki czas.
Przyjęcie i odrzucenie spadku przed sądem
Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed sądem wiąże się z koniecznością prowadzenia dłuższej procedury. Najczęściej jednak takie oświadczenie składa się w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.
Termin na odrzucenie i przyjęcie spadku
Warto pamiętać, że spadkobierca ma tylko 6 miesięcy na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Termin ten liczy się od chwili, w której spadkobierca dowiedział się o tym, że został powołany do spadku (z ustawy lub z testamentu). Jeśli w powyżej wskazanym terminie spadkobierca nie złoży żadnego oświadczenia uważa się, że spadek został przyjęty.
Długi spadkowe po osobach zmarłych przed dniem 18.10.2015 r.
Wcześniej przedstawiliśmy, iż spadkobierca może w terminie 6 miesięcy od daty, w której dowiedział się o śmierci spadkodawcy złożyć oświadczenie, czy spadek przyjmuje (wprost bądź z dobrodziejstwem inwentarza) czy odrzuca. Oświadczenie to może złożyć przed notariuszem bądź przed sądem.
Pamiętać należy, że w wyniku odrzucenia spadku przez spadkobiercę, spadek ten przechodzi na dalszych spadkobierców powołanych do spadku w następnej kolejności. Przykładowo, w przypadku dziedziczenia ustawowego, gdy spadek po zmarłym ojcu odrzuci jego córka, spadek ten przechodzi na dzieci córki, czyli na wnuki zmarłego, które – jeśli nie chcą dziedziczyć – również powinny odrzucić spadek; termin 6 miesięcy do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku biegnie dla nich od dowiedzenia się o odrzuceniu spadku przez ich matkę.
Jeżeli spadkobierca nie złoży w terminie 6 miesięcy oświadczenia, czy spadek przyjmuje, czy odrzuca – po upływie tego terminu przyjmuje spadek wprost. Dlatego dla zapewnienia sobie ochrony przed odziedziczeniem długów niezmiernie ważne jest ustalenie rzeczywistego majątku zmarłego. Jeżeli w wyniku tego ustalenia okaże się, iż zmarły pozostawił długi bądź nie da się tego ustalić, warto zastanowić się, czy nie odrzucić spadku bądź przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Możliwa jest bowiem sytuacja, w której spadkobierca nie otrzymał w spadku nic materialnego, jakichkolwiek dóbr – a mimo to będzie spłacał długi spadkodawcy (spadkiem mogą być również same długi). Dotyczy to wyłącznie spadku po osobach, które zmarły do dnia 18 października 2015 r.
Długi spadkowe po osobach zmarłych od dnia 18.10.2015 r.
Podobnie, jak w sytuacji spadku po zmarłych przed 18.10.2015 r. tj. przed nowelizacją zwiększającą ochronę prawną przed dziedziczeniem długów, spadkobierca może spadek przyjąć bądź odrzucić. Różnica polega na tym, iż brak oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku, oznacza przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a nie przyjęcie spadku wprost, jak to było dotychczas. (art. 1015 § 2 KC). Zgodnie z nowymi przepisami, w razie braku oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, spadkobierca odpowiada za długi spadkowe w sposób ograniczony (tj. do wysokości wartości aktywów), w miejsce wcześniej obowiązującej zasady odpowiedzialności nieograniczonej. Odmiennie też wygląda sposób spisania składników spadku. Przed nowelizacją spis inwentarza mógł sporządzić jedynie komornik sądowy. Zmiana przepisów zakłada możliwość przygotowania wykazu inwentarza przez samego spadkobiercę (spadkobierców), który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Taki wykaz może zostać złożony w sądzie, jak i przed notariuszem.
