Rodzaje testamentów
Jak pisaliśmy wcześniej, testament stanowi jedyny sposób na rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci. Oznacza to, że tylko poprzez ważny testament możemy zabezpieczyć przyszłość wskazanych przez nas osób. W przypadku niesporządzenia testamentu, uznania go za nieważny lub gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami, dochodzi do dziedziczenia ustawowego, które rządzi się zupełnie innymi prawami.
Przyjmuje się, że prawo do sporządzenia ważnego testamentu mają wyłącznie osoby mające zdolność testowania, tzn. osoby te muszą być pełnoletnie, mają pełną zdolność do czynności prawnych. W momencie sporządzania ostatniej woli, spadkodawca nie może działać w stanie włączającym wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (np. będąc pod wpływem narkotyków lub alkoholu). Testament będzie nieważny, również gdy zostanie sporządzony pod wpływem groźby lub pod wpływem błędu, który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod jego wpływem, nie sporządziłby testamentu o tej treści.
Dochowanie obowiązku sporządzenia testamentu w jednej z określonych w prawie spadkowym form, jest kluczowe dla ważności tego dokumentu, bowiem w razie niedochowania formy testament jest nieważny i dochodzi do dziedziczenia ustawowego. Przepisy Kodeksu cywilnego wyróżniają dwie formy testamentów: testamenty zwykłe i szczególne.
Testamentami zwykłymi są:
• testament holograficzny, czyli własnoręczny,
• testament notarialny,
• testament allograficzny – sporządzany ustnie.
Natomiast do testamentów szczególnych zalicza się:
• testament ustny,
• testament podróżny,
• testament wojskowy.
Każdy ww. rodzaj testamentu zostanie szerzej omówiony w kolejnych wpisach.
Testament własnoręczny
Podstawowa forma testamentu zwykłego w prawie polskim to testament własnoręczny (holograficzny), uregulowany w art. 949 k.c. Pod względem popularności w praktyce konkuruje on z testamentem notarialnym oraz testamentem ustnym.
Testament ten cechują przede wszystkim: prostota formy, silna ochrona prywatności testatora co do treści jego rozrządzeń oraz brak kosztów związanych ze sporządzeniem tego testamentu.
Sporządzenie testamentu holograficznego polega na spisaniu treści ostatniej woli przez spadkodawcę. Prostota tej formy jest jednak pozorna, co niejednokrotnie prowadzi do skutecznego kwestionowania ważności lub skuteczności tak sporządzonych aktów ostatniej woli. Mimo lakonicznego brzmienia, art. 949 k.c. zawiera bowiem pewne rygorystyczne wymagania, których testatorzy mogą nie być świadomi.
Po pierwsze, cały tekst testamentu musi zostać spisany własnoręcznie. W XXI w., gdy pismo ręczne jest niemal powszechnie zastępowane wydrukami komputerowymi i w praktyce ogranicza się w zasadzie do składania podpisów, niewątpliwie wymaganie to nie jest zgodne z powszechną intuicją. W efekcie zdarzają się więc testamenty holograficzne będące wydrukami komputerowymi jedynie podpisanymi własnoręcznie przez spadkodawcę, których nie można uznać za ważnie sporządzone testamenty własnoręczne.
Po drugie, testament holograficzny musi być podpisany. Brak normatywnej jednoznacznej definicji podpisu w prawie polskim powoduje, że wymaganie to jest szczególnie zdradliwe. Podpis ten musi być czytelny, nie można również podpisu zastąpić parafą. Z podpisu musi jasno wynika, kto jest osobą sporządzającą testament. Aby zatem uniknąć problemów na przyszłość testament należy podpisać pełnym imieniem i nazwiskiem.
Po trzecie, niezbędne jest opatrzenie testamentu własnoręcznego datą jego sporządzenia. Nie jest to wymóg bezwzględny. Jeżeli w konkretnej sytuacji spełnione zostaną funkcje, jakich realizację ma zapewnić umieszczenie daty na akcie ostatniej woli, to wówczas mimo braku daty testament zostanie uznany za ważny i skuteczny.
Oprócz pozornej, jak się okazuje, prostoty formy, testament holograficzny charakteryzuje wysoki stopień poufności. Dla jego ważności nie jest wymagane uczestnictwo przy jego sporządzaniu żadnej osoby trzeciej: ani świadków zwykłych, ani kwalifikowanych (np. notariusza). W konsekwencji wyłącznie od woli spadkodawcy zależy, czy i kogo poinformuje o tym, że sporządził akt ostatniej woli oraz jakie zawiera on postanowienia.
Wreszcie, sporządzenie testamentu własnoręcznego nie łączy się z koniecznością ponoszenia żadnych kosztów przez spadkodawcę.
