Jedną z dopuszczalnych szczególnych form testamentu są testamenty wojskowe. Chociaż bardzo daleko im do testamentów notarialnych, ponieważ są najbardziej odformalizowaną postacią testamentu, to z testamentami notarialnymi łączy je to, że ich regulacja prawna znajduje się poza k.c– art. 954 k.c. odsyła do rozporządzenia w sprawie testamentów wojskowych. Testamenty wojskowe są bardzo starą formą testamentu, ponieważ znano je już w prawie rzymskim (testament in procinctu w okresie ustawy XII tablic i testamentum militis wprowadzony za czasów Cezara. Jednak w praktyce spotyka się je niezwykle rzadko. W okolicznościach, które pozwalają na sporządzenie takiego aktu ostatniej woli, spadkodawcy zazwyczaj o tym nie myślą. W rezultacie instytucja ta jest martwa, co uzasadnia rozważenie celowości jej utrzymywania. W ramach pewnej ciekawostki należy stwierdzić, iż w prawie rzymskim testament wojskowy nie był uważany za szczególną formę testamentu, jak współcześnie. Możliwość jego sporządzenia była traktowana jako przywilej osobisty przyznawany żołnierzom ze względu na wagę pełnionej przez nich służby dla całej społeczności, a nie szczególna forma testamentu, jak testament wojskowy postrzegany jest współcześnie. Dostrzegano przy tym, że byli oni z reguły ludźmi niewykształconymi, nieznającymi prawa, a pełnienie służby uniemożliwiało im zasięgnięcie porady prawnej. Z czasem, ograniczono możliwość sporządzenia takiego testamentu: odtąd nie mogli go sporządzić wszyscy żołnierze, lecz tylko uczestniczący w bitwie, wyprawie lub kampanii wojennej. Przewagę uzyskiwało znajdowanie się w określonych okolicznościach, a nie przynależność do określonej grupy (społecznej, zawodowej), co stało się podstawą uformowania współczesnej formy szczególnej testamentu wojskowego.
Rozporządzenie w sprawie testamentów wojskowych w § 2 przewiduje zamknięty katalog osób, które mogą sporządzić testament wojskowy (jeśli z tej formy skorzystałyby osoby spoza tego katalogu, to ich akt ostatniej woli byłby nieważny). Należą do nich:
- żołnierze Sił Zbrojnych pełniący czynną służbę wojskową;
- pracownicy cywilni zatrudnieni w Siłach Zbrojnych;
- osoby cywilne towarzyszące wojsku: członkowie PCK i innych organizacji udzielających pomocy wojskowej służbie zdrowia, duszpasterze Sił Zbrojnych, członkowie służb pomocniczych i inne osoby wykonujące świadczenia osobiste na rzecz Sił Zbrojnych;
- wszystkie osoby cywilne znajdujące się na obszarze pod wyłącznym zarządem organów wojskowych albo na jednostce pływającej Marynarki Wojennej, albo na statku powietrznym należącym do Sił Zbrojnych.
Testament wojskowy można sporządzić w trzech formach:
- poprzez złożenie oświadczenia woli ustnie przed sędzią wojskowym, który spisuje ją w protokole z podaniem daty i miejsca jego sporządzenia oraz odczytuje protokół spadkodawcy i czyni o tym wzmiankę w protokole.
- poprzez złożenie oświadczenia woli dwóm świadkom, którzy są jednocześnie obecni i z których jeden spisuje wolę spadkodawcy podając również datę i miejsce, a następnie tak sporządzony testament podpisują spadkodawca i świadkowie.
- poprzez spisanie woli spadkodawcy, podając miejsce i datę sporządzenia oraz wyjaśnienie powodu braku podpisu spadkodawcy, po czym tak sporządzony testament po jego odczytaniu podpisują wszyscy trzej świadkowie. Forma ta przewidziana jest dla osób, które nie potrafią się podpisać.
Co istotne ważność tego testamentu szczególnego jest ograniczona. Jest on ważny jedynie przez sześć miesięcy od momentu upływu okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu.
