W pierwszej kolejności należy wskazać, iż samo przeprowadzenie sprawy spadkowej, czyli formalne potwierdzenie praw do spadku nie jest obowiązkowe. Nie mniej prędzej czy później trzeba się tym tematem zająć. Warto zrobić to w miarę szybko po śmierci spadkodawcy. Łatwiej wtedy rozwikłać wszelkie wątpliwości i ustalić krąg spadkobierców. Obecnie nie trzeba już kierować sprawy na drogę sądową – można uzyskać stwierdzenie nabycia spadku u notariusza. Jest to sposób pozwalający na szybsze załatwienie formalności, jednak nie w każdy przypadku można z niego skorzystać.
Potwierdzenie praw do spadku następuje w postaci:
- zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza, albo
- prawomocnego postanowienia sądowego o stwierdzeniu nabycia spadku
Dokumenty te, jako jedyne umożliwiają spadkobiercy udowodnienie praw wynikających z dziedziczenia. Stwierdzenie nabycia spadku w sądzie nie jest wiec obecnie już jedynym sposobem.
Stwierdzenie nabycia spadku u notariusza polega na sporządzeniu i zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia. Notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia zarówno wtedy, gdy spadkodawca pozostawił testament, jak i wtedy, gdy testamentu nie było i o tym, kto jest spadkobiercą rozstrzygają przepisy. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy nabycie spadku następuje na podstawie testamentów szczególnych (np. testamentu ustnego sporządzonego przy udziale świadków w związku z obawą rychłej śmierci spadkodawcy) – w takich sytuacjach notariusz nie pomoże, stwierdzenie nabycia spadku u notariusza nie będzie możliwe, trzeba oddać sprawę do sądu. W pewnych sytuacjach notariusz odmówi sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Dotyczy to w szczególności przypadków gdy:
- w stosunku do spadku został już uprzednio sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku,
- w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi, lub też osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, albo istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte lub ogłoszone.
W przypadku nie skorzystania z usług notariusza, potwierdzić swoje prawa do spadku można na drodze sądowej. Nie mniej jest to kwestia czasochłonna.
Odpowiedzialność za długi spadkowe.
Jak napisano wcześniej w skład spadku wchodzą nie tylko aktywa ale też pewnego rodzaju pasywa, czy długi. Innymi słowy dziedzicząc np. atrakcyjną nieruchomość, możemy jednocześnie stać się dłużnikami ogromnych kwot wobec wierzycieli spadkodawcy. Termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu, lub odrzuceniu spadku (6 miesięcy) powinien nam dać czas na zorientowaniu się w sytuacji.
Wszystkie długi i zobowiązania, które zaciągnął spadkodawca obciążają spadkobierców. Nie dotyczy to tylko zobowiązań, które są ściśle związane z osobą spadkodawcy np. wynikające z umowy o dzieło.
Wszystkie pozostałe przechodzą na spadkobierców. Mogą oni jednak ograniczyć swoją odpowiedzialność do wysokości wartości spadku jeśli przyjmą spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Ochrona inwentarza nie obejmuje spadkodawców, którzy celowo zaniżyli wartość wskazanych aktywów lub zawyżyli wartość długów.
Jak kształtuje się odpowiedzialność?
- przyjęcie wprost. Przy przyjęciu spadku wprost spadkobiercy odpowiadają za długi spadkowe bez ograniczeń, całym swoim majątkiem.
- przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza. Przy przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobiercy odpowiadają nadal całym swoim majątkiem, do wysokości jednak wartości uzyskanego spadku. Oznacza to, że jeżeli wartość długów, jest wyższa niż aktywów – spadkobierca nie ponosi odpowiedzialności za długi.
Dodać należy, iż odpowiedzialność za długi spadkowe jest odmienna w zależności od etapu sprawy spadkowej. I tak, przed dokonaniem działu spadku, wszyscy spadkobiercy odpowiadają solidarnie za długi spadkowe. Oznacza to, że wierzyciele mogą skierować roszczenia do wybranego spadkobiercy (np. tego który ma najlepszą sytuację finansową) i ściągnąć z niego całość długu. Feralny spadkobierca może dochodzić później roszczeń od pozostałych spadkobierców – tak aby wyrównać swoją stratę.
Natomiast po podzieleniu spadku, spadkobiercy odpowiadają proporcjonalnie do swojego udziału w masie spadku. Oznacza to, że wierzyciel nie może ściągnąć całości długu od jednego ze spadkodawców.
Oprócz długów, które zaciągnął spadkodawca przed śmiercią, w skład długów spadkowych wchodzą też zobowiązania powstałe w wyniku śmierci, jak i związane z kosztami związanymi z zarządem masą spadku.
W szczególności w skład długów (obciążających spadkobiercę/ spadkobierców) wchodzą :
- koszty pogrzebu,
- koszt spełnienia zapisów i poleceń spadkodawców,
- koszty postępowania spadkowego (np. wpis, koszt biegłego- przy badaniu testamentu, koszt komornika – przy sporządzaniu spisu inwentarza).
Dla spadkobiercy powstają również, w zależności od okoliczności inne obowiązki :
- małżonek i inni domownicy zmarłego muszą mieć umożliwione korzystanie z zajmowanego wcześniej mieszkania przez co najmniej 3 miesiące po śmierci spadkodawcy. Nie można tego prawa ograniczyć. Osoba trzecia, która odziedziczyła mieszkanie musi ten stan znosić, nie może pobierać żadnej opłaty za korzystanie z lokalu w tym okresie;
- jeśli małżonek nie dziedziczy w zbiegu z dziećmi, przysługują mu ponad udział spadkowy również przedmioty gospodarstwa domowego, z których korzystał wspólnie ze zmarłym, lub wyłącznie sam;
- innym obciążeniem związanym ze spadkiem jest obowiązek dostarczenia środków utrzymania dziadkom spadkodawcy. Obowiązek taki powstaje jeśli znajdują się oni w niedostatku i nie mogą otrzymać należnych im środków utrzymania od osób do tego zobowiązanych.
